२०८१ असाेज २१, साेमबार
दीक्षा खनाल
टिष्यू कल्चर प्रविधि विशेष गरी बिरुवाका कोशिकाको अस्थायी विकासको प्रक्रिया हो।यसमा बिरुवाका कुनै पनि अंग, कोशिका, वा ऊतकलाई प्रयोगशालामा विशेष वातावरणमा हुर्काइन्छ। यो विधि अत्यन्त स्वच्छ र जीवाणुरहित वातावरणमा गरिन्छ।
नेपालमा टिष्यू कल्चरको सम्भावना
—————————-
उत्पादन वृद्धि:
कृषिमा उत्पादनको वृद्धि गर्न, विशेष गरी फलफूल, तरकारी, औषधिजन्य तथा अलंकारिक बिरुवाहरूमा यस प्रविधिको ठूलो सम्भावना छ।
दुर्लभ जातको संरक्षण:
लोप हुन लागेको वा दुर्लभ जातका बिरुवाहरूको संरक्षणमा महत्त्वपूर्ण योगदान दिन सकिन्छ।
नयाँ व्यवसायिक अवसर:
टिष्यू कल्चर प्रविधिले देशको कृषिलाई औद्योगिक बनाउँदै नयाँ उद्यमहरूलाई प्रेरित गर्न सक्छ।
आयात विस्थापन:
नेपालमा विभिन्न बिरुवाका जातहरू आयात गर्नुपर्छ। टिष्यू कल्चरले स्वदेशमै उच्च गुणस्तरका बिरुवा उत्पादन गरी आयात प्रतिस्थापन गर्न सकिन्छ।
टिष्यू कल्चरको प्रयोग हुने क्षेत्रहरू
—————————-
कृषि:
धान, मकै, गहुँ, आलु जस्ता खाद्यान्न बालीहरूको उत्पादन सुधार गर्न।
फलफूल:
केरा, सुन्तला, आँप जस्ता फलफूलको उत्पादनमा।
औषधिजन्य बिरुवा:
तुलसी, चिराइतो जस्ता जडीबुटीहरूमा।
बनस्पति:
दुर्लभ बनस्पतिको संरक्षण र पुनःस्थापना।
टिष्यू कल्चर प्रविधिमा चुनौतीहरू
——————————
उच्च आरम्भिक लागत:
यो प्रविधिमा प्रयोगशालाको स्थापनाको लागत धेरै उच्च हुन्छ।
प्राविधिक दक्षता:
नेपालमा दक्ष जनशक्तिको कमीले गर्दा यस प्रविधिको समुचित प्रयोगमा समस्या आउन सक्छ।
विदेशी निर्भरता:
प्रविधिको उपकरण, रसायन तथा जनशक्ति प्रशिक्षणको लागि विदेशमा निर्भर रहनु पर्ने हुन सक्छ।
छोटो आयु:
टिष्यू कल्चरबाट उत्पादित बिरुवाहरूको जड प्रणाली कमजोर हुन्छ, जसले गर्दा यिनीहरूको बाहिरी वातावरणमा दीर्घकालीन विकासमा चुनौती देखिन्छ।
समाधानका उपायहरू
——————-
प्राविधिक प्रशिक्षण:
टिष्यू कल्चर प्रविधिको व्यापक प्रयोगका लागि प्राविधिक जनशक्ति तयार गर्नु आवश्यक छ।
सरकारको सहयोग:
सरकारले अनुदान, सब्सिडी तथा अनुसन्धान केन्द्रहरूको स्थापना गरेर टिष्यू कल्चर प्रविधिको प्रवर्द्धन गर्न सक्छ।
बजार व्यवस्था:
उत्पादन भएका बिरुवाहरूको बजार व्यवस्थापन तथा अन्तर्राष्ट्रिय निर्यातमा सहयोग पुर्याउन सरकार र निजी क्षेत्रले मिलेर काम गर्नुपर्छ।
निष्कर्ष
——-
नेपालमा टिष्यू कल्चर प्रविधिले कृषिको उत्पादन वृद्धि, दुर्लभ जातको संरक्षण, र व्यवसायिक अवसरहरू सिर्जना गर्न सक्ने सम्भावना छ। यद्यपि, उच्च लागत, प्राविधिक चुनौतीहरू, र बजार व्यवस्थापनको समस्या भने समाधान गर्न आवश्यक छ। सरकार, शैक्षिक संस्था, र निजी क्षेत्रको संयुक्त प्रयासबाट टिष्यू कल्चर प्रविधिको व्यावहारिक र आर्थिक लाभ लिन सकिन्छ।
( लेखक फाेटाे पत्रकार दीक्षा खनाल विएस्सी.एजी.मा अध्ययनरत विद्यार्थी हुन्)
